Urząd Miasta Lubońportal informacyjny

77. ROCZNICA LIKWIDACJI OBOZU KARNO-ŚLEDCZEGO W ŻABIKOWIE

W styczniu 2022 r. mija 77. rocznica tragicznych wydarzeń związanych z ewakuacją więźniów „Więzienia Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczego Obozu Pracy w Żabikowie”, podczas okupacji noszącego oficjalną nazwę Polizeigefängnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserziehungslager in Posen-Lenzigen. Z tego powodu Małgorzata Machalska Burmistrz Miasta Luboń, Teresa Zygmanowska Przewodnicząca Rady Miasta Luboń oraz dr Anna Ziółkowska Dyrektor Muzeum złożyły kwiaty w celu upamiętnienia osób poległych.

Obóz funkcjonował do 19 stycznia 1945 r., kiedy to zarządzono jego ewakuację w głąb Trzeciej Rzeszy.  Przed nadejściem wojsk radzieckich hitlerowcy częściowo spalili i zniszczyli obóz, a więźniów politycznych i chorych, niezdolnych do ewakuacji rozstrzelali. Zwłoki zamordowanych spalono w obrębie baraku zwolnień i przyjęć „Abganszelle”. Ewakuacja obozu rozpoczęła się w nocy 20 stycznia 1945 r. Pierwszą grupę więźniów przetransportowano koleją do Sachsenhausen, a pozostałych skierowano pieszo do tego samego obozu. Kolumna marszowa wyruszyła ulicą Kotowo do skrzyżowania z ulicą Głogowską. Dalej szła przez Stęszew i Rybojedzko. W godzinach południowych ewakuowani więźniowie dotarli do majątku w Jeziorkach, gdzie w zabudowaniach gospodarczych tamtejszego dworu zatrzymali się na pierwszy nocleg.  Nad ranem 21 stycznia 1945 r. wyruszono w dalszą drogę. Trasa wiodła w kierunku miejscowości Buk. Ewakuacja więźniów odbywała się strasznych warunkach. Doskwierał im głód, panował silny mróz, a otrzymane odzienie nie chroniło ich przed zmianą zimowych warunków atmosferycznych. Więźniowie każdego dnia pokonywali od 30 do 40 km. Wielokrotnie kierowano ich drogami mniej uczęszczanymi. Tych, którzy zatrzymywali się, odstawali od kolumny, bądź też usiłowali zbiec rozstrzeliwano. W ciągu drugiego dnia marszu więźniowie dotarli do Nowego Tomyśla, gdzie przypuszczalnie miał miejsce następny postój.  Dalej trasa ewakuacji wiodła przez Sękowo, Jastrzębsko, Łomnicę, do której doszli późnym wieczorem 23 stycznia 1945 r.  Nocleg wyznaczono w zabudowaniach gospodarczych majątku Łomnica. Podczas postojów więźniowie niejednokrotnie podejmowali prób ucieczek. Kilku więźniom szczęśliwie udało się zbiec w okolicach Buku i w Łomnicy. W dniu 24 stycznia 1945 r. w okolicach wsi Łomnica rozstrzelano grupę 17 więźniów. Kolumna marszowa została skierowana drogą w kierunku Zbąszynia, gdzie zwolnionych zostało około 100 kobiet (więźniarek karnych). Dalej trasa marszu przebiegała przez Torzym, Kunowice w kierunku Frankfurtu nad Odrą.  Jeden z zaplanowanych noclegów wyznaczono w opustoszałych barakach wychowawczego obozu pracy w Świecku (Arbeitserziehungslager „Oderblick” in Schwetig). Więźniów tego obozu już wcześniej ewakuowano do Sachsenhausen. Przez Frankfurt kolumna ewakuacyjna przeszła bocznymi i wyludnionymi ulicami miasta. Mijali miejscowości: Müncheberg, Stausberg, Bernau, Frohnau. W czasie marszu, co jakiś czas słychać było alarmy przeciwlotnicze. Brutalność i nerwowość załogi sięgała zenitu. Przy pomocy batów i kolb karabinów narzucali tempo marszu. W wyniku dużego zmęczenia i wyczerpania więźniów dzienne przemarsze stawały się coraz krótsze, pokonywali odcinki 10, 15 km. Dowództwo zdecydowało się nawet na nocny marsz. Ewakuowani dotarli do obrzeży Berlina, gdzie na nocleg przydzielono dwa pomieszczenia szkolne. Ostatecznie do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, w dniu 4 lutego 1945 r. doszło 208 więźniów.

77. rocznica rozstrzelania 33 więźniów, pochodzących z okolic Makowa Mazowieckiego na cmentarzu parafialnym w Żabikowie

77. lat temu, w dniu 22 stycznia 1945 r., już po likwidacji i ewakuacji obozu karno-śledczego na cmentarzu w Żabikowie dokonano egzekucji 33 Polaków pochodzących z okolic Makowa Mazowieckiego. Zbrodnia dokonana została przez bliżej nieznany oddział SS, który eskortował więźniów z więzienia w Działdowie. Bliższe szczegóły sprawy nie są do końca znane. Wiadomo, że transportowano ich drogą kolejową przez Toruń, Inowrocław, Gniezno do Poznania. Na dworcu głównym w Poznaniu zostali odłączeni od transportu i przyprowadzeni na teren obozu żabikowskiego. W związku z tym, że więzienie już nie funkcjonowało skazańców zaprowadzono na teren cmentarza w Żabikowie, gdzie zostali rozstrzelani.  Na podstawie znalezionych podczas prac ekshumacyjnych w dniach 28‒29 maja 1945 r. dokumentów, notatek oraz przedmiotów osobistych ustalono tożsamość 17 ofiar:       

• Józef Lenda, pochodził ze wsi Ryki
• Jan Skrobecki, ze wsi Ryki
• Stanisław Wąsowicz, z Krasnosielca
• Piotr Krajewski, z Krasnosielca
• Stanisław Stachelek, z Turośli
• Wasil Kriwuszyn, w Dniepropietrowsku
• Hubert Głębica, z Krasnosielca
• Branisław Kaczorek, z  Krasnosielca
• Mieczysław Grabowski, ze wsi Pienice
• Paweł Buda
• Hieronim Kaczyński, z Krasnosielca
• Władysław Chrzanowski, ze wsi Pienice
• Mieczysław Bratkiewicz, z Sielca
• Albin Fabisiak, z Krasnosielca
• Dominik Pawłowski, z Sielca
• Stefan Zakrzewski, w Kobylinku
• Bolesław Fęski, z Krasnosielca

W styczniu br. Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie upamiętniło więźniów pomordowanych 77. lat temu podczas likwidacji i ewakuacji obozu karno-śledczego w Żabikowie. Pod Ścianą Śmierci na terenie Miejsca Pamięci hołd pomordowanym więźniom złożyli Burmistrz Miasta Lubonia Małgorzata Machalska, pracownicy Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie oraz młodzież szkolna z Liceum Plastycznego im. Piotra Potworowskiego w Poznaniu, Liceum Ogólnokształcącego nr 5 w Poznaniu i ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Luboniu. W siedzibie głównej Muzeum odbyły się także lekcje muzealne dla uczniów przybliżające martyrologię więźniów Żabikowa w okresie likwidacji i ewakuacji obozu w 1945 r. Pracownicy Muzeum udali się także na cmentarz parafialny w Luboniu, gdzie złożono kwiaty i zapalono znicze na mogile zbiorowej w której spoczywa 33 Polaków zamordowanych przez Niemców 22 stycznia 1945 r, a także żołnierze Armii Krajowej z Inspektoratów Rejonowych Leszno i Środa Wlkp., więźniowie Żabikowa, którzy zostali rozstrzelani w styczniu 1945 r. przed likwidacja obozu. Następnie w Łomnicy oddano hołd 17 więźniom, rozstrzelanym w czasie marszu ewakuacyjnego 24 stycznia 1945 r.

Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie od początku swojego istnienia prowadzi aktywną działalność zmierzającą do upowszechnienia wiedzy na temat tragicznych wydarzeń związanych z likwidacją i ewakuacja obozu w Żabikowie zarówno wśród mieszkańców Lubonia i Poznania, jak i młodzieży szkolnej z wielkopolskich szkół.